Իմ հիշողության մեջ առաջին անգամ համընկել են Քրիստոսի Սուրբ Հարության օրը և Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց Ցեղասպանության օրը, իսկ հետագայում Հայոց Ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակի 100-ամյա սքո օրը: Մեծ տոն և Մեծ Ողբերգություն: Քրիստոսի Հարությունը և միլիոնավոր հայերի կործանում: Այսպիսի զգացմունքներից ո՞րն է գերազանցում հայերի սրտերում: Կամ իմաստ չունի համեմատել այս իրադարձությունները, պարզապես անհրաժեշտ է դրանք վերցնել որպես նշան տիեզերքից: Ի վերջո, խոշտանգված և սպանված հայ ժողովուրդը Հարություն առավ գրեթե անէությունից:
Ոչ, համեմատել չի ստացվի: Քրիստոսը ապրեց 33 երկրային տարի, որից հետո նա խաչվեց և սպանվեց որպեսզի Հարություն առնի երրորդ օրը: Հայ ժողովուրդը խաչվեց խաչին գրեթե 33 տարի ՝ 1894 թվականից մինչև 1923 թվականը: Եվ դրանից ևս 10 դար առաջ: 33 տարի շարունակ խաչեցին նաեւ արցախահայությանը.
33 տարի առաջ ճիշտ նույն գարնանային տաք օրերին զոհվեցին 11 ոստիկանական համազգեստով հայ տղաներ, 13-ը նահատակվեցին, իսկ շատերը հետագայում նույնպես դաժանաբար սպանվեցին՝ թշնամուց պաշտպանելով Ոսկեպարը և Հայաստանի Տավուշ աշխարհի մյուս գյուղերը։
33 տարի անց նրանց որդիներն ու թոռները՝ այսպիսի անվերջ կենսուրախ ու անհոգ դեմքերով, ամուր լցված որովայններով, օգնում են նույն գյուղերն ու նույն հողը առանց մեկ կրակոցի հանձնել թշնամուն։
Նայեք նրանց։ Ի վերջո, բացարձակապես ոչ մի արտացոլում չկա։ Ոչ մի տխրություն, ոչ մի ողբերգություն: Եվս մեկ հերթապահ բարագոզ[ii] և ոստիկանական առօրյա։ Երբ?
Ե՞րբ և որտե՞ղ հայերը սխալ շրջադարձ կատարեցին. Երբ եւ որտեղ?
Քրիստոսը քրիստոնեությունը քարոզում էր 3 տարի, հայերը ՝ 16 դար:
Բարձրանալով Գողգոթա՝ Քրիստոսը հաստատ գիտեր, որ նա կհանբարձվի:
Մեր նախնիները, որոնք քշվում էին Դեյր է-Զորի անապատ, ինչպես նաև շրջափակված Արցախից, սովից և ծարավից մեռնելով, չէին կարող երազել Հարության մասին՝ նրանք երազում էին անխիղճ ասկյարի կեռ դաշույնից արագ մեռնելու մասին։
Քրիստոսը բարձրանում էր Գողգոթա՝ համբարձվելով քավելու մարդկային ցեղի մեղքերը:
Ո՞ւմ մեղքերի քավություն համար էր հայ ժողովուրդը շարժվում Դեյր էզ-Զոր: Ո՞ւմ մեղքերը քավեցին անապատի քարանձավներում զնդանված հայ երեխաները, բախտի քմահաճուքին իրենց Եփրատի պղտոր ջրերը նետած երիտասարդ հայ կանայք: Ո՞ւմ մեղքը քավվեց Աստծուն հավասար Կոմիտասը:
Սա հաստվածանարգություն չէ, այն փաստ է, որը չի կարելի վիճարկել: Քրիստոսի մարմնի վերքերը չեն կարող համեմատվել մեր ժողովրդի մարմնի վերքերի հետ: Հիսուսը տանջվեց մի քանի ժամ, մեր ժողովուրդը՝ հազար տարի:
Պիղատոսը, չկարողանալով պաշտպանել Քրիստոսին, ջուր վերցրեց, լվաց ձեռքերը բոլորի աչքի առաջ և ասաց. «Ես անմեղ եմ այս Արդարի արյունից»:
Որքա՞ն ջուր է անհրաժեշտ, որպեսզի կեղծավորները, ովքեր հնարավորություն ունեցան և չկանգնեցին Դեյր էզ-Զորում հետապնդվող անմեղ մարդկանց, կարող էին ձեռքերը լվանալ:
Հիսուսի հովանավոր սուրբը Ամենակարող Հայրն էր, մեր հովանավոր սուրբը` խաչին խաչված Քրիստոսը:
Հովսեփը և Նիկոդիմը Հիսուսի մարմինը հանեցին խաչից, օծեցին խունկով, փաթաթեցին այն նոր թիկնոցի ծալքերով և թաղեցին Գողգոթայի մոտ ՝ Հովսեփի պարտեզում, ժայռի մեջ կտրված նոր գերեզմանում: Մեր նախնիների, մեր երեխաների և ծնողների չհուղարկավորված ոսկորները դեռ սպիտակում են Դեյր էզ-Զորայի դեղին ավազներում:
Քրիստոսի համբարձված Սուրբ շիրիմին բարձրացվեց Տիրոջ դամբարանի Տաճարը, որտեղ մարդիկ մոմ են վառում, խունկ ծխում և դեպի երկինք աղոթքներ են մատուցում։
Մեր գերեզմանատները ոչնչացան նախ բարբարոսի խորհերով, ապա բուլդոզերի շերեփով; կյանք փառավորող մեր խաչքարերը, մեր տապանաքարերը վերածվեցին թուրքական մայթերի շինանյութի:
Քրիստոս հարություն առավ: Հիրավի հարություն առավ:
«Երջանիկ են նրանք, ովքեր չեն տեսել, բայց հավատացել են»:
Հայ ժողովուրդը հարություն առավ Ցեղասպանությունից: Իսկապես հարություն առավ:
Երջանիկ են նրանք, ովքեր կարող են տեսնել և հավատալ: Օրհնյալ են նրանք, ովքեր խելահեղ պարել են հայկական հարսանիքին, ովքեր բարի երջանկություն ունեցան ոտքի կանգնելու Հայաստանի ծննդատների պատերի տակ, ովքեր իրենց որդու կամ թոռան օրորոցի վրա երգեցին հայոց քաղցր օրորոցայինը: Երանի նրանց, ովքեր մոմ վառեցին հայկական եկեղեցում, Հայքի կենսադաշսում — ազատ Հայաստանում: Օրհնյալ են նրանք, ովքեր հպարտությամբ են լցված Հայրենիքի պաշտպան հայ մարտիկի նկասմամբ: Օրհնյալ են նրանք, ում բախտ վիճակվեց հաղթել թշնամուն, նրանք, ովքեր պատրաստ են դա անել, և նրանք, ովքեր դեռ դա անելու է: Երանելի են նրանք, ովքեր մեր ընդհանուր օջախում ունեն իրենց փոքր բունն ու տունը, որտեղ նա կարող է հանգստանալ: Երանի նրանց, ովքեր բախտ են ունեցել հայրենի երկրում ծիրանի ծառ — Prunus armeniaca և Նոյի խաղողի վազ տնկել:
Իր հարությունից հետո Քրիստոսը հայտնվեց սուրբ առաքյալներին: Նա պայթեց նրանց վրա և ասաց. «Ընդունեք սրբին. Ում էլ ներեք մեղքերը, նրանք ներվելու են, բայց ում վրա թողնեք, նրանք կմնան այդ մեղքերով»:
Ներիր ինձ Աստված, բայց մենք ՝ հարություն առած և հավատացյալ հայ ժողովուրդը, հիմա դատելու ենք մեզ համար, թե ում ներենք մեղքերը և ով կարող է ներվել: Եվ մեր դատավարությունը լինելու է խիստ, բայց արդար: Արդեն հազար յոթ հարյուր տարի է անցել, որ Սուրբ Հոգին մեր էությունն է դարձել:
Տիրոջ հես խաչված ավազակներից մեկը նախատեց նրան եվ ասաց. «Եթե դու Քրիստոսն ես, փրկիր ինքդ քեզ և մեզ»: Բայց մյուս ավազակը կանգնեցրեց նրան. «Չե՞ս վախենում Աստծուց, երբ ինքդ դատապարտված ես նույն բանի համար»:
«Բայց մենք իրավացիորեն ենք դատապարտված, բայց նա ոչ մի վատ բան չի արել»:
Ապա, դիմելով Հիսուս Քրիստոսին ՝ այդ ողջամիտ ավազակն ասաց. «Հիշիր ինձ, Տեր, երբ դու գնաս Քո արքայության»:
Հիսուս Քրիստոսը պատասխանեց նրան. «Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, դուք դրախտում Ինձ հետ կլինեք հիմա»:
Եվ կրկին, ներիր ինձ Տեր Աստված: Բայց մեր թագավորությունում, «Հայաստան» կոչվող դրախտում, ավազակներ չեն լինի: Որովհետև մենք մտադիր ենք ոչնչացնել ցանկացած կողոպտչու, որը ոտնձգություն է կատարել մեր ժողովրդի ունեցվածքի և կյանքի վրա:
Մենք, ինչպես Դուք, Տեր, դատապարտվել ենք մահվան ՝ աշխարհի հետ ոչ մի վատ բան չգործելով: Մենք պարզապես մշակեցինք երկրի հողը և հավատք քարոզեցինք Ձեր հանդեպ, Տեր: Իսկ ավազակները շարունակեցին ապրել գողունով: Այսօր մենք հարություն առանք, ներառյալ այն պատճառով, որ մենք պետք է մաքրենք մեր աշխարհը ապականությունից:
Երրորդ անգամ ես ներողամտություն եմ խնդրում Ձեզ, Տեր, բայց այս հարցում մեզ ոչ մեկի օրհնությունը պետք չէ: Քանի որ անցել ենք դարավոր տառապանքներ, մահացել և հարություն առել որպես մի ամբողջ ժողովուրդ, մենք իրավունք ենք վաստակել լինել Գերագույն դատավոր աշխարհի այն մասում, որը հին ժամանակներից կոչվում է Հայաստան — Հայք:
Քրիստոս հարություն առավ:
Հայաստանը վերակենդանացավ Ցեղասպանությունից:
Մարտիկ Գասպարյան
(Հայաստան պետության (Արեւմտյան Հայաստանի Հանրապետության) նախագահ
06.05.2025
Շարունակելի
***
Ակադեմիկոս Մարտիկ Յուրիկի Գասպարյանի Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված «Մի ժողովրդի հայրենի երկիրը չի կարող դառնալ ուրիշի հավերժական հայրենիքը» գրքի ներածության նոր խմբագրությունից /Մ.Յ. Գասպարյան. (Մ.; ՄԱԴԵՆՄ, 2015, 2024. – 113 էջ, ISBN 978-5-4465-0606-4)
