Երևանի սրտում՝ Երեւանի պետական համալսարանի եւ Հայաստանի պետական ռադիոհեռուստատեսության դիմաց, Օղակաձև զբոսայգու չորրորդ հատվածում, այսօր՝ ապրիլի 25-ին, հանդիսավորությամբ բացվեց 1919 թվականին «Նեմեսիս» գործողությունը կազմակերպած և այն իրականացրած հերոսներին նվիրված և հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշակոթողը:
Հուշարձանի վրա Սողոմոն Թեհլիրյանի, Արամ Երկանյանի, Արշավիր Շիրակյանի, Պետրոս Տեր-Պողոսյանի, Արտաշես Գևորգյանի, Միսաք Թորլաքյանի, Ստեփան Ծաղիկյանի, Հակոբ Մելքումովի, Երվանդ Ֆունդուկյանի, Արմեն Գարոյի, Գրիգոր Մերջանովի, Ավետիք Իսահակյանի, Արշակ Եզդանյանի, Արա Սարգսյանի, Հրաչ Փափազյանի, Շահան Նաթալիի անուններն են:
Երևանի փոխքաղաքապետ Տիգրան Ավինյանի խոսքով՝ «Նեմեսիս»-ի պատմությունը հայ ազգ կամքի, արդարության վերականգնման մասին է: «Երեք հիմնական նշանակություն ունի այն խիզախությունը, որը դրսևորել են այն մարդիկ, որոնց անունները հուշարձանի վրա են: Առաջին հերթին ոճրագործների պատժի որոշման ու իրականացման գործողությունն էր, երկրորդն ընկճված ժողովրդին դրական լիցքեր հաղորդելն էր, և գործողությունն արձանագրումն է այն բանի, որ պատմության ընթացքում ոճրագործություններն անպատիժ չեն մնում անկախ նրանից, թե միջազգային հանրությունն ինչպես է դրան վերաբերվում: Բոլորի համար ընկալելի էր այն, ինչ արեց «Նեմեսիս»-ը, բոլորի համար արդարացի էր, սակայն մեր նպատակը պետք է լինի կանխել հնարավոր ոճրագործությունները, ստեղծել մեխանիզմներ ոճրագործներին պատասխանատվության ենթարկելու համար: Դա պետք է լինի մեր հիմնական ուղերձը»,-շեշտեց նա:
Հուշարձանի ստեղծման նախաձեռնության ակունքներում կանգնած է Կամո Արեյանը: Նա հիշեցրեց, որ 108 տարի առաջ ապրիլին արյան մեջ էր մի ամբողջ երկիր, սակայն այն պետական ծրագրին, որով ցանկանում էին աշխարհի երեսից ջնջել հայերին և Հայաստանը թողնել անքարտեզ, 1918-ին հայերը պատասխանեցին Սարդարապատի ճակատամարտով և կերտեցին Հայաստանի առաջին հանրապետությունը:
«Իսկ 1919-ին ՀՅԴ-ի նախաձեռնությունը համազգային վրիժառության որոշում էր, մեր արժանապատվությունը վերականգնելու որոշում էր: «Նեմեսիս»-ի իրագործողները մտավորական հայ տղերք էին, մեկը մյուսից լավն էին, մեկը մյուսից պատրաստ ու պատասխանատու: Այս տղաներն ունեցան գերեզմաններ աշխարհով սփռված»,-ասաց Արեյանն ու գոհունակություն հայտնեց, որ վերջապես նրանց հիշատակը հնարավոր կլինի հարգել Հայաստանում՝ Երևանում:
Հուշարձանի բացմանը ներկա էին հասարակական, քաղաքական, մշակութային գործիչներ, գիտնականներ, հետաքրքրասերներ ու վրիժառուների սերունդները:
Արամ Երկանյանի շառավիղներից է լրագրող, հաղորդավար Արտյոմ Երկանյանը:
Ըստ նրա՝ մենք վրիժառուներին պարտական ենք արժանապատիվ ազգ լինելու համար: «Կարո՞ղ եք պատկերացնել, թե ի՞նչ կլիներ, եթե «Նեմեսիս» գործողությունը չիրականացվեր: Մենք հիվանդ ազգ էինք լինելու, հոգեբանական բարդույթներից տառապող: Ես նրանց հաճախ համեմատում եմ հոգեբույժների հետ: Նրանք թույլ են տվել մեզ արժանապատիվ զգալ: Այս մարդիկ ահաբեկիչներ չեն, այլ իրականացնողն են այն արդար դատավճռի, որը կայացվել էր օրինական իրավական ատյանի կողմից: Ես հավատում եմ, որ այն թուրքը, որը կցանկանա իրեն արժանապատիվ զգալ, պետք է գա, խոնարհվի այս հուշարձանի առաջ և հիշի, որ առաջին երկիրը, որը ճանաչել ու դատապարտել է Հայոց ցեղասպանությունը, եղել է Թուրքիան, որը հետո հեռացել է իր այդ սկզբունքից»,-եզրափակեց Երկանյանը:
Միջոցառումն իր գեղեցիկ կատարումներով հարստացրեց Երևանի պետական կամերային երգչախումբը, որի գեղարվեստական ղեկավարը Քրիստինա Ոսկանյանն է:
Երեք տարվա ընթացքում գործելով ԱՄՆ-ից, Եվրոպայից մինչև Թուրքիա՝ նրանք ոչնչացրել են մոտ երկու տասնյակ հանցագործի, Հայոց ցեղասպանությունն իրականացնող պարագլուխներին: «Նեմեսիս»-ը հստակ ու մանրազննին մշակված գործողություն է եղել, որը սկիզբ է առել հետախուզական աշխատանքից և ավարտվել դատավճռի իրականացմամբ: Այդ դատավճիռների իրականացման ժամանակ ոչ մի պատահական մարդ չի տուժել:
Քանի որ «Հատուկ գործը» խիստ գաղտնի է եղել, տարիներ շարունակ գաղտնազերծված չեն եղել նրա կազմակերպիչներին ու անդամները, սակայն այժմ նրանց անունները բոլորին են հայտնի:
Աղբյուր-հուշակոթողը տեղադրվել է Երևանի ավագանու որոշմամբ:
Հուշակոթողի տեղադրման միջնորդությունը ներկայացրել էին Հայոց ցեղասպանության վրիժառուների ժառանգները:
Քանդակի հեղինակն է ճարտարապետ Տիգրան Բարսեղյանը:
